Toksik İlişki Nedir, Belirtileri Nelerdir?
Toksik ilişki, psikolojisi dünyasına son yıllarda giren tanımlardan birisidir… Evlilik, aile ilişkisi, sevgili iletişimi alanlarında toksik ilişkiyi sıkça duymaya başladık.
Bu yazımda, genel anlamda bir toksik (zehirli) ilişki tanımı yapacağım. Ardından ise, ebeveynlerle yaşanan aile içi toksik ilişki nedir, belirtileri nelerdir, nasıl başa çıkılır? sorularını yanıtlayacağım. Hazırsanız başlayalım…
Toksik İlişki Nedir?
Duygusal etkileşim kurduğunuz insanlarla yaşadığınız , sizi farkında olmadan psikolojik ve fiziksel olarak olumsuz etkileyen, sinsi ilerleyen hastalıklı bir ilişkidir. Türkçeye zehirli veya zehirleyen ilişki olarak çevrilebilir.
Tanımdaki ki konuya özellikle dikkatini çekmek isterim:
1- Toksik ilişki yaşadığınız insan mutlaka duygusal bağ kurulmuş olan kişilerdir. Eş, sevgili, anne, baba, kanka, kardeş gibi duygusal etkileşim olan insanlarla yaşanır. Günlük hayatın sosyal ilişkilerinde yaşanan iletişim sorunları bu başlık altında değerlendirilemez.
2- Toksik ilişki genellikle psikolojik şiddet olarak kendini gösterir. Bu yönüyle, fiziksel şiddete nazaran daha sinsidir. Toksik ilişki mağduru kadın veya erkek, uzun süre toksik ilişki yaşadığını anlayamaz.
Bu özet tanımdan sonra, anne ,baba ve kardeşlerle yaşanan aile içi toksik ilişkiyi ele alalım…
Toksik İlişki Belirtileri Ve Tipik Davranış Örnekleri
Kardeş Veya Akranlarla Kıyaslama
Türk aile hayatında sık yapılan hatalardan birisidir. Evin her zaman favori bir çocuğu olur ve kardeşler bu çocukla kıyaslanır. Eğer mukayese edilecek kardeş yok ise akran olan akraba veya komşu çocukları yüceltilir.
Kıyaslama, yaş ilerlese dahi anne babanın bırakamadığı bir yanlış davranış türüdür. Örneğin kızları büyüyüp çoluk çocuğa karışmış evli bir kadın olsa dahi ebeveynler kıyaslamaya devam ederler.
Kıyaslama yapılan çocukların ilerleyen yaşlarında kendilerini daha yalnız ve mutsuz hissettikleri kanıtlanmış psikolojik bir gerçektir. 2022 yılında ABD de yapılan anket çalışması da, klinik verileri doğrulamaktadır.
Günah Keçisi İlan Etmek
Bir diğer hastalıklı anne & baba davranışıdır. Olumsuz veya kötü giden çoğu şey evdeki çocuğa mal edilir. Yoğun bir pişmanlık ve suçluluk yaşaması sağlanır. Belki yaşanan olumsuzluğun direkt nedeni çocuk değildir, dolaylı olarak olumsuz sonuca katkısı olmuştur. Ama ebeveynler için bunun önemi yoktur. Her koşulda günah keçisi ilan edilen çocuk suçlanır. Bu hastalıklı davranış ve tutum bir süre sonra anne – baba için korunma refleksi haline gelir.
Genellikle narsistik kişilik bozukluğu olan anne veya baba figürü olan ailelerde yaygındır. Ailede genellikle ya anne ya da baba narsistik tavırlar sergiler. Çünkü ikisi de narsist olursa aynı ipte oynamaları imkansızdır! Narsistik kişilik bozukluğu olan ebeveynlerin yetiştirdiği çocuklarda genellikle şu tür psikolojik sorunlar görülür:
- Kötü tanımlanmış bir kimlik duygusu
- Duyguları düzenlemede sorun
- Travma sonrası stres ve kaygı belirtileri
- İlişkileri sürdürmede zorluk
- Mükemmeliyetçi özellikler
İlgili yazı: Narsistik Erkek Nasıl Anlaşılır?
Ebeveynleştirme
Adından da anlaşılacağı üzere, çocuğa maddi, duygusal ve psikolojik anlamlarda yetişkin muamelesi yaparak aşırı yük yüklemek olarak tanımlanabilir. Toplumumuzda en bilineni maddi ebeveynleşitrmedir. Yani çocuğun yetişkin insan gibi eve para getirmesi beklenir. Oysa duygusal ve psikolojik ebeveynleştirme daha yaygındır! Hatta daha çok sosyo-ekonomik olarak iyi halli ailelerde görülür.
Çocuğa arkadaş iletişimi adı altında aşırı yakın olmak ve yetişkin seviyesi iletişim kurmak en çok yapılan hatadır. Örneğin, erken evlilik yapmış bir anne kızıyla arkadaş gibi olduğunu kanıtlamak için ona eşiyle (kısının babası) olan sorunlarını açar, onunla yakın dostu veya psikologmuş gibi konuşmaya başlar. Bu doğru bilinen ama çok yanlış bir anne- çocuk iletişim modelidir. Çocuklarla; yaşı, hayat tecrübesi ve psikolojik durumuna göre iletişim kurulmalıdır.
Koşullu Sevgi Ve Şefkat
Çocuğa istediği sevgi ve ilgiyi çocuk istenilen davranışı sergilediği takdirde vermek olarak açıklanabilir. Özellikle ülkemizde annelerin sıkça sergilediği toksik ilişki yöntemidir. ‘Sana istediğin sevgi ve şefkati gösteririm ama benim istediğim şeyleri yapacaksın, onaylamadığım şeylerden uzak duracaksın!’ cümlesiyle özetlenebilir.
Koşullu sevgiye kız çocukları daha fazla maruz kalır. Nedeni ataerkil aile yapımızdır. Koşullu sevgi verilen çocuklar ergenlikten başlayarak ömür boyu sürecek ilişki sorunları yaşarlar. Bağlanma sorunları, istikrarsız ilişkiler, öz saygı eksikliği, yalnızlık gibi yıkıcı psikolojik sorunlara neden olabilir.
Hatta klinik psikiyatr ve psikologlar koşulu sevgi verilen çocukların fazla borderline kişilik bozukluğu hastalığı semptomlarını daha fazla sergilediklerini belirtmekteler.
İlgili yazı: Borderline (sınırda) Kişilik Bozukluğu Nedir, Belirtileri Nelerdir?
Dolaylı İletişim
Birey – birey iletişimi kurulamayan ailelerde sıklıkla gözlemlenir… Çocuktan beklenen söz veya davranış tarzı açıkça konuşulmaz, dolaylı ifadeler kullanılır. Hatta çoğu zaman bu iletişim pasif -agresif tarzda gerçekleşir. Dolaylı yollarla kurulan pasif – agresif iletişim tarzı çocuğun kendisini net olarak ifade etmesini engeller. Çoğu zaman anlaşılmadığını düşünür… Gelecek pasif agresif tepkileri tahmin ettiği için, kendisin net olarak ifade etmektense, kabuğuna çekilip duyulmak istenileni söyler veya sergiler.
Sınır İhlalleri
Çocuğun özel alanına izinsiz girilmesi de bir diğer toksik ilişki belirtisidir. Çünkü anne baba çocuğun birey olduğunu, kendisine ait bir hayatı olabileceğini kabullenmek istemez. Sevgilisini, arkadaşlarını, günlük yaşamını ve hatta kıyafetini dahi kendilerinin belirleyebileceklerini düşünürler. Sürekli sınır ihlali ile yetişen çocuk , evlendiğinde dahi bu toksik iletişim tarzının izlerini taşır. Çoğu zaman farkında olmadan aynı iletişim modeli ile çocuklarına yaklaşır.
Toksik ilişki belirtileri bu başlıklar altında özetlenebilir… Peki toksik ilişkiden korunma ve kaçınma yöntemleri neler? Şimdi bunlara bir göz atalım:
Durumu Tanımlayın
Toksik ilişki davranışına maruz kaldığınız ebeveyn hangisi, anne mi, baba mı, yoksa her ikiside mi? Vereceğiniz yanıta göre, gelebilecek toksik iletişim denemelerine hazırlıklı olun. Bir noktada daha az ciddiye alacaksınız. Vereceği hasar da daha sınırlı olacaktır.
Yorulmadan Kendinizi İfade Edin
Her birey iletişimi kurmaya çalıştığınızda ısrarla size toksik ilişki dayatıldı, dayatılacak… Çünkü o tür hastalıklı ilişki ebeveyninizin konfor alanıdır. Ve konfor alanı kolay terkedilmez! Bu noktada yapmanız gereken şey kararlı olmak… Kırmadan, incitmeden duygu ve düşüncelerinizi savunun.
Onları Çözüme Dahil Edin
Aile içi toksik ilişki yaşandığından eminseniz bunu doğru üslupla ailenizle paylaşın. Suçlamadan ziyade çözüme odaklandığınızı direkt veya dolaylı olarak vurgulayın. Tüm bu iletişim esnasında onlara sevginizi ifade etmekten çekinmeyin. Ortak noktada buluştuğunuz takdirde bir uzman desteğine başvurun.
Kendinizi Psikolojik Anlamda Koruyun
Fiziksel ve psikolojik sağlığınız bu noktada çok önemli… Maruz kaldığınız yoğun duygusal baskı, ajitasyon ve öfke patlamaları kalıcı hasar vermiş olabilir. Ailenizin bilgisi dahilinde veya haberleri olmadan psikolojik destek alın. Toksik ilişki alanında deneyimli bir psikolog veya psikiyatr sorunları aşmanızda yardımcı olacaktır.
Sağlıklı ilişkiler yaşamanız dileklerimle…
